System VAR jest obecnie używany w piłce nożnej na całym świecie. Ta nowoczesna technologia stała się oficjalnym narzędziem, które pomaga sędziom rozstrzygać wszelkie kwestie sporne na boisku i sprawdzać wątpliwości. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej o systemie VAR!
VAR – co to jest?
System VAR (Video Assistant Referee) to narzędzie wspierające sędziów w podejmowaniu decyzji w sytuacjach kontrowersyjnych, bądź pozwalające im na dostrzeżenie incydentów, które umknęły ich uwadze. System ten został po raz pierwszy wykorzystany podczas Mistrzostw Świata 2018 roku i od tego czasu jest obecny w ponad 100 różnych turniejach i ligach na całym globie. Wideoasystent może okazać się nieocenionym wsparciem dla arbitra i może mieć decydujący wpływ na końcowe rezultaty meczu.
Zespół Video Assistant Referee (VAR) wspiera sędziów podczas podjęcia decyzji w czterech sytuacjach dotyczących meczu:
- uznania bramki,
- przyznawania rzutu karnego,
- rozstrzygania czy doszło do faulu i powinna zostać pokazana czerwona kartka,
- identyfikowania prawidłowej tożsamości piłkarza.
System VAR zapewnia powtarzalne i obiektywne dane, aby pomóc sędziemu w ocenie spalonych, ewentualnych dotknięć piłki rękami, jak również możliwości popełnienia faulu w polu karnym, a także upewnić się, że poprawny piłkarz jest ukarany. Ostatecznie te dodatkowe informacje mają na celu umożliwić sędziemu precyzyjne zbadanie danego zdarzenia i przyspieszenia procesu odgrywania meczu.
Podczas meczu, zespół wideoasystentów ciągle monitoruje i kontroluje błędy dotyczące czterech sytuacji, które mogą zmienić wynik spotkania. Zespół VAR współpracuje z sędzią tylko w przypadku rażących błędów lub poważnych incydentów, których nie udało się zauważyć. System VAR jest w stanie zapewnić precyzyjne i szybkie działanie na boisku, a dzięki niemu mecze odbywają się już na innym poziomie niż jeszcze kilka lat temu. Technologia ta ma na celu sprawiedliwe i przejrzyste rozstrzyganie sporów.
VAR podczas Mistrzostw Świata 2022 w Katarze
Zespół sędziów wideoasystentów działał z głównego centrum operacyjnego znajdującego się w Doha w Katarze. Cały obraz transmisji z ośmiu stadionów trafiał do tego centrum drogą światłowodową. Sędzia na boisku posiada specjalistyczny system łączności radiowej pozwalający prowadzić komunikację z VAR. Zespół ma dostęp do 42 kamer, spośród których osiem rejestruje obraz w zwolnionym tempie, a cztery nawet bardziej przybliżonym do naturalnego ruchu. Powtórki w spowolnionym tempie używane są między innymi w celu określenia okoliczności popełnienia faulu lub dotknięcia piłki, natomiast powtórka normalnie odtwarzana pomaga arbitrowi określić intensywność faulu lub tego, czy ewentualna interwencja rękoma była bezzasadna.
VAR ma dostęp do wielu różnych typów kamer. Oprócz nadawanych na żywo, mają oni także dostęp do półautomatycznej technologii offside, która pozwala im bardziej precyzyjnie określać pozycje graczy.
Zespół VAR
Zespół VAR składa się z głównego sędziego VAR oraz trzech dodatkowych asystentów (AVAR1, AVAR2 i AVAR3). Wszyscy członkowie zespołu to doświadczeni sędziowie meczów FIFA. Operatorzy powtórek wybierają optymalną kamerę, aby uzyskać jak najlepsze efekty wizualne. Do ich zadań należy także dostarczanie panelom decyzji technicznych i informacji dla zespołu VAR.
VAR
VAR obserwuje główny obraz na swoim górnym monitorze oraz korzysta z czteroczęściowego ekranu w celu kontrolowania incydentów. Mając na uwadze bezpieczeństwo, VAR jest odpowiedzialny za koordynację pracy całego sztabu VAR oraz utrzymanie komunikacji z sędzią na murawie. Jako jeden z najważniejszych elementów bezpiecznego rozgrywania meczu, VAR musi stale śledzić boiskowe dzieje i reagować odpowiednio w każdej sytuacji.
AVAR1
AVAR1 skupia swoją uwagę na głównej kamerze w celu dostarczenia VAR bieżącego i precyzyjnego obrazu gry, szczególnie jeśli dochodzi do sytuacji wymagających analizy.
AVAR2
AVAR2 jest sędzią asystującym sędziemu bocznemu. Korzysta on z półautomatycznej technologii offside, by wykrywać wszelkie możliwe spalone i przyspieszyć proces sprawdzania i oceny VAR.
AVAR3
AVAR3 skupia się na telewizyjnej transmisji meczu, a także wspiera VAR w diagnozowaniu sytuacji i zapewnianiu efektywnej komunikacji między VAR i AVAR2
Obszar przeglądu sędziego
Obszar przeglądu sędziego (RRA) to wyraźnie określone miejsce, znajdujące się w pobliżu stref technicznych boiska. Jest ono wyposażone w ekran, umożliwiający sędziemu głównemu przegląd incydentów.
VAR dla kibiców
FIFA opracowała system informacji VAR, aby zagwarantować, że wszyscy kibice na stadionie i oglądający mecz w telewizji lub na urządzeniach mobilnych są dobrze poinformowani podczas procesu weryfikacji. System ten składa się z tabletu dotykowego, który jest połączony z siecią i umożliwia członkom FIFA obserwowanie różnych etapów procesu przeglądu. Osoba obsługująca tablet znajduje się w sali operacyjnej wideo i ma dostęp do kamer, które są używane przez VAR. System informacyjny VAR umożliwia również automatyczne tworzenie różnych graficznych szablonów dla telewizji oraz dużego monitora ze stadionu. Dzięki temu nadawca, komentator i widzowie mogą być na bieżąco poinformowani o przyczynach i rezultatach przeglądu.
Jak testowano VAR?
System VAR dostawcy technologii Hawk-Eye Innovations Limited został pomyślnie przetestowany przez niezależny instytut badawczy RISE AB, który wykorzystał istniejący światowy standard Programu Jakości FIFA. W ramach przygotowań do Mistrzostw Świata 2022 w Katarze system VAR został zainstalowany na każdym stadionie rozgrywek i następnie przetestowany w trakcie meczów walidacyjnych. Testy te okazały się sukcesem, a instytut RISE AB potwierdził zgodność systemu VAR z wymogami FIFA.
Historia i geneza VAR
Wideoweryfikacja VAR (Video Assistant Referee) to stosunkowo nowa technologia w piłce nożnej, której początki sięgają połowy lat 2000. Pomysł wprowadzenia systemu weryfikacji decyzji sędziowskich na bazie powtórek wideo zrodził się z potrzeby ograniczenia błędów w kluczowych momentach meczu.
Inspiracją dla VAR były doświadczenia innych popularnych sportów, takich jak hokej na lodzie (NHL), koszykówka (NBA) czy futbol amerykański (NFL), które od lat korzystały z wideoweryfikacji do poprawy sprawiedliwości rozgrywek.
Pierwsze oficjalne testy VAR przeprowadzono w 2016 roku podczas kilku mniejszych turniejów i lig, a międzynarodowa organizacja IFAB (International Football Association Board), odpowiedzialna za przepisy gry, zatwierdziła system jako eksperymentalny narzędzie w tym samym roku.
Debiut VAR na najwyższym szczeblu nastąpił podczas Mistrzostw Świata FIFA 2018 w Rosji, gdzie system był szeroko stosowany po raz pierwszy w historii tej imprezy, co zapoczątkowało nową erę w sędziowaniu piłkarskim.
Przesłanki i ograniczenia użycia VAR
System VAR jest stosowany wyłącznie w ściśle określonych sytuacjach, które mają kluczowy wpływ na wynik meczu. Do głównych przesłanek należą:
- Uznanie lub nieuznanie gola – weryfikacja, czy nie doszło do faulu, spalonego lub innego naruszenia przepisów w akcji poprzedzającej bramkę.
- Decyzja o rzucie karnym – czy doszło do przewinienia uprawniającego do rzutu karnego lub czy decyzja sędziego była słuszna.
- Bezpośrednia czerwona kartka – ocena czy zagranie zasługuje na natychmiastowe wyrzucenie z boiska.
- Tożsamość zawodnika ukaranego kartką – wyjaśnienie sytuacji, gdy sędzia pomyli się co do nazwy zawodnika.
Ważne jest, że VAR nie służy do ponownego oceniania decyzji sędziego w każdej sytuacji, ale tylko wtedy, gdy istnieje „rażący błąd” lub „oczywista pomyłka”. Nie jest również wykorzystywany do analizowania decyzji taktycznych lub mniej istotnych przewinień.
System ma również ograniczenia czasowe – analiza powinna być przeprowadzona szybko, aby nie zaburzać płynności meczu.
Kontrowersje i krytyka systemu VAR
Pomimo wielu zalet, system VAR wywołuje również liczne kontrowersje i krytykę ze strony zawodników, trenerów, kibiców oraz ekspertów. Do najczęściej wskazywanych problemów należą:
- Problemy z precyzją określania spalonego – nawet przy wykorzystaniu technologii trudno jednoznacznie ocenić minimalne pozycje, co prowadzi do sporów.
- Wpływ na dynamikę i tempo gry – przerwy na wideoweryfikację mogą zaburzać płynność meczu i emocje na boisku.
- Subiektywność decyzji – mimo wsparcia technologii, ostateczna decyzja należy do sędziego, co w praktyce wciąż pozostawia pole do interpretacji.
- Wrażenie „zabijania spontaniczności” – niektórzy kibice uważają, że VAR zmniejsza naturalność i autentyczność rozgrywek.
- Problemy komunikacyjne – na stadionach i w transmisjach telewizyjnych czasem brakuje jasnej informacji o przebiegu i rezultatach weryfikacji.
Mimo tych wyzwań wiele lig i organizacji pracuje nad ulepszeniem systemu, aby zwiększyć jego skuteczność i akceptację.
Wdrożenie VAR w Polsce i na świecie
System VAR był stopniowo wdrażany na świecie, począwszy od testów w 2016 roku. Oto najważniejsze etapy jego implementacji:
| Rok | Wydarzenie | Miejsce / Liga |
|---|---|---|
| 2016 | Pierwsze testy i eksperymenty | Holandia, Australia, Niemcy |
| 2017 | Wprowadzenie do Ekstraklasy | Polska |
| 2018 | Oficjalny debiut na Mistrzostwach Świata FIFA | Rosja |
| 2019 | Wdrożenie w Premier League i innych czołowych ligach europejskich | Anglia, Niemcy, Włochy, Hiszpania |
| 2020-2022 | Poszerzenie stosowania VAR w ligach i turniejach na całym świecie | Globalnie |
Organizacja IFAB pełni kluczową rolę w zatwierdzaniu i standaryzacji systemu VAR, dbając o jednolite zasady jego stosowania na całym świecie.
Techniczne aspekty działania VAR
System VAR opiera się na zaawansowanej technologii oraz współpracy zespołu sędziów zlokalizowanych w specjalnym pomieszczeniu, zwanym VAR Room lub VOR (Video Operation Room).
Podstawowe elementy techniczne to:
- Wielokamerowy system rejestrujący obraz z różnych kątów na stadionie.
- Technologie wysokiej rozdzielczości i powolnego ruchu (slow-motion), które umożliwiają precyzyjną analizę sytuacji.
- Komunikacja radiowa i słuchawkowa między sędzią głównym a zespołem VAR.
- Systemy do synchronizacji obrazu i zapisu momentów kluczowych.
Zespół VAR pracuje w oddzielonym pomieszczeniu, gdzie analizuje sytuacje na żywo i w razie potrzeby komunikuje się z sędzią na boisku, który może zdecydować o powtórnym obejrzeniu sytuacji na monitorze.
Zespół VAR i role AVAR1, AVAR2, AVAR3
Zespół VAR składa się z kilku sędziów i asystentów, którzy współpracują, aby jak najlepiej wspierać sędziego głównego. Poniżej opis ról poszczególnych członków:
| Rola | Opis zadań |
|---|---|
| VAR | Główny sędzia wideoweryfikacji, który analizuje sporne sytuacje i komunikuje się z sędzią głównym na boisku. |
| AVAR1 (Asystent VAR 1) | Wspiera VAR, monitorując obraz z kamer i pomagając w analizie sytuacji. |
| AVAR2 (Asystent VAR 2) | Zajmuje się specjalistycznymi aspektami technicznymi, jak np. sprawdzanie pozycji spalonej i synchronizacja materiału wideo. |
| AVAR3 (Asystent VAR 3) | Monitoruje inne zdarzenia na boisku oraz wspiera komunikację i organizację pracy zespołu VAR. |
Cały zespół pracuje w pomieszczeniu VAR Room, korzystając z zaawansowanego sprzętu i komunikując się na bieżąco, aby podejmować szybkie i trafne decyzje.
Obszar przeglądu sędziego
Obszar przeglądu sędziego to zakres sytuacji, które sędzia może poddać analizie za pomocą VAR. Obejmuje on:
- Wszystkie zdarzenia związane z uznaniem gola, w tym potencjalne przewinienia i spalone.
- Decyzje dotyczące przyznania lub odmowy rzutu karnego.
- Wydawanie bezpośrednich czerwonych kartek.
- Sprawdzanie tożsamości zawodnika, który otrzymał kartkę.
Nie podlegają weryfikacji przez VAR takie momenty jak:
- Decyzje dotyczące żółtych kartek (poza pomyłką w tożsamości).
- Oceny taktyczne i dyskusyjne przewinienia, które nie mają wpływu na kluczowe decyzje.
- Sytuacje poza zakresem przepisów dotyczących VAR.
System ma na celu wyłącznie eliminację rażących błędów, a nie całkowitą zmianę przebiegu meczu.
VAR dla kibiców
System VAR wpływa również na sposób odbioru meczu przez kibiców na stadionach oraz przed telewizorami. Aby zwiększyć transparentność, wprowadzono różne metody komunikacji:
- Na stadionach – wyświetlanie na tablicach i ekranach informacji o rozpoczęciu analizy VAR oraz jej wyniku, a także sygnały świetlne sygnalizujące przerwy.
- W transmisjach telewizyjnych – prowadzący relację komentatorzy informują o przebiegu wideoweryfikacji, często pokazując powtórki i wyjaśnienia.
Kibice mają dzięki temu lepszy wgląd w proces podejmowania decyzji, choć opinie o VAR wśród fanów są podzielone. Niektórzy doceniają większą sprawiedliwość, inni krytykują przerwy i spowolnienie gry.
W odpowiedzi na te opinie, organizacje piłkarskie stale pracują nad ulepszeniem komunikacji i skróceniem czasu weryfikacji.
Jak testowano VAR?
Wdrożenie VAR poprzedziła seria testów i eksperymentów w różnych krajach i ligach, które miały na celu ocenę skuteczności systemu i dopracowanie procedur.
Najważniejsze etapy testów to:
- 2016 – testy w Holenderskiej Eredivisie oraz w Australii, podczas których przeanalizowano wpływ VAR na przebieg meczów i czas podejmowania decyzji.
- 2017 – dalsze próby w niemieckiej Bundeslidze, gdzie skupiono się na technicznych aspektach i współpracy zespołu VAR z sędzią głównym.
- 2017-2018 – testy podczas Mistrzostw Świata Klubów FIFA oraz Copa Libertadores, które pozwoliły na ocenę systemu w międzynarodowym środowisku.
Na podstawie wyników testów wprowadzono zmiany w regulaminie i procedurach, takie jak dokładne określenie sytuacji do weryfikacji oraz skrócenie czasu analiz.
Testy potwierdziły, że system znacząco redukuje błędy sędziowskie, ale wymagają jeszcze dalszej optymalizacji, szczególnie pod kątem komunikacji i szybkości działania.
Podsumowanie – kluczowe informacje o VAR
- VAR to system wideoweryfikacji, który wspiera sędziego w podejmowaniu kluczowych decyzji na boisku.
- System jest stosowany tylko w wybranych sytuacjach: gol, rzut karny, czerwona kartka, pomyłka co do zawodnika.
- VAR nie zastępuje sędziego, a jedynie pomaga mu uniknąć rażących błędów.
- System wykorzystuje zaawansowaną technologię kamer i zespół sędziów pracujących w VAR Room.
- Wdrożenie VAR rozpoczęło się od testów w 2016 roku, a oficjalny debiut miał miejsce na Mistrzostwach Świata 2018.
- W Polsce VAR wprowadzono w Ekstraklasie w 2017 roku.
- Pomimo korzyści, VAR budzi kontrowersje, głównie przez wpływ na tempo gry i interpretacje spornych sytuacji.
- Trwają prace nad udoskonaleniem systemu i poprawą komunikacji z kibicami.
